Nowa strona 1 » Gmina Cząstków w latach międzywojennych (część III)

Poglądy i udział w życiu politycznym obywateli gminy Cząstków

Okres budowy i funkcjonowania ustroju parlamentarnego na początku lat dwudziestych

Wydaje się, że w pierwszych latach po odzyskaniu niepodległości przez Polskę większość mieszkańców gminy Cząstków nie interesowała się i nie uczestniczyła w życiu politycznym. Wskazywałyby na to wyniki wyborów do Sejmu Ustawodawczego, które się odbyły 26 stycznia 1919 roku.

W wyborach do Sejmu w 1919 roku mogli wziąć udział wszyscy obywatele różnych narodowości i wyznania, którzy ukończyli 21 lat, w tym kobiety. Mogli kandydować do Sejmu, choć nie mogli głosować, wojskowi służby czynnej. Urzędnikom państwowym zabroniono kandydować na terenach, gdzie sprawowali swoją funkcję. Wybory były powszechne, tajne, bezpośrednie i proporcjonalne. W powiecie warszawskim w wyborach do Sejmu Ustawodawczego wzięło udział 74,5% uprawnionych. W gminie Cząstków zanotowano najniższą w całym powiecie warszawskim frekwencję – na poziomie 58,3%.

W gminach powiatu warszawskiego zdecydowany sukces odniósł Związek Sejmowy Ludowo-Narodowy (zrzeszający polityków prawicowych o poglądach narodowych, tzw. endeków, a także konserwatywnych i chadeckich). Oddano na niego 70,3% głosów (w skali kraju uzyskał on 34,2% głosów). Kolejne miejsca w powiecie warszawskim zajęły: listy narodowe (8,5%), PPS (7,4%), żydowscy ludowcy (6,1%) oraz PSL „Wyzwolenie” (4,6%). Rozkład głosów różnił się w poszczególnych gminach. Gmina Cząstków należała do gmin powiatu, w których Związek Sejmowy Ludowo-Narodowy uzyskał największe poparcie. Zagłosowało na niego 95,1% wyborców. Ponadto oddano głosy na: PPS (2,5% głosów) oraz na PSL „Wyzwolenie” (2,0%).

Sukces Związku Sejmowego Ludowo-Narodowego w wyborach niektórzy tłumaczyli silnymi więziami społecznymi występującymi na wsi, które nakazywały niemal wszystkim głosować jednakowo. Wydaje się mi, że wpływ na ten wynik mogły mieć również nawoływania księży z ambon do głosowania na chadeków.

Już po dziesięciu dniach od otwarcia obrad Sejmu Ustawodawczego uchwalono Małą Konstytucję, która oddawała władzę ustawodawczą w ręce jednoizbowego Sejmu Ustawodawczego, zaś wykonawczą w ręce Naczelnika Państwa. Naczelnikiem został oczywiście Józef Piłsudski. Jednym z zadań Naczelnika miało być powołanie rządu, który był, podobnie jak sam Naczelnik, odpowiedzialny przed Sejmem. Ze względu na swoją niewielką objętość i prowizoryczność Mała Konstytucja mogła służyć za podstawę do funkcjonowania państwa jedynie w pierwszym, trudnym okresie istnienia państwowości polskiej. Ostatecznie została zastąpiona w 1921 roku przez tzw. konstytucję marcową, która wprowadziła m.in. trójpodział władzy, system rządów parlamentarnych oraz ustanowiła dwuizbowy parlament. Była to pierwsza nowoczesna polska konstytucja, będąca konstytucją pełną.

Po odzyskaniu niepodległości, po okresie ciężkich walk o granice RP i po pierwszych wyborach parlamentarnych nastąpił okres względnej stabilizacji, ale wkrótce zaczął się czas napięć i konfliktów w polityce wewnętrznej, których źródłem były trudności gospodarcze oraz sprzeczności w środowisku rządzących (głównie zatargi między obozem piłsudczykowskim a prawicą). W okresie tym większość partii, w tym ludowych zaczęła budować swoje struktury terenowe.

W powiecie warszawskim – już od roku 1918 – stosunkowo aktywnie działali ludowcy z PSL „Wyzwolenie”. Ugrupowanie miało lewicowy charakter. Postulowało przeprowadzenie reformy rolnej, na mocy której chłopi otrzymaliby ziemię, a właściciele ziemscy stosowne odszkodowanie. Występowali ostro przeciw przywilejom kościoła w państwie. Pojawił się postulat powszechnej oświaty na wsi oraz zapewnienia masom chłopskim wpływu na rządy w państwie. Przykładem działania ludowców mogą być spotkania, które odbywały się w różnych miejscowościach powiatu. W Kazuniu Polskim w dniu 17 września 1922 roku miał miejsce wiec zorganizowany przez działaczy PSL „Wyzwolenie”, na którym wyjaśniano zebranym program partii oraz zachęcano do głosowania na listy ludowców. Wśród mówców znalazł się sędzia Unieszowski, który przybliżył zebranym postać i dokonania Józefa Piłsudskiego, a kolejny przemawiający – Błoński – krytycznie wyrażał się o postępowaniu endeków.

Działał pewnie też prężnie PSL „Piast”. Partia ta opowiadała się za ustrojem demokracji parlamentarnej, głosiła konieczność reformy rolnej za odszkodowaniem i tworzenia dużych gospodarstw chłopskich, była partią o chrześcijańskim światopoglądzie.

Po uchwaleniu konstytucji marcowej w 1921 roku, wybory parlamentarne do Sejmu odbyły się 5 listopada, a do Senatu 12 listopada 1922 roku. W wyborach do Sejmu zwyciężył (nie uzyskując jednak samodzielnej większości) Chrześcijański Związek Jedności Narodowej (lista 8), zdobywając 29,1% ważnych głosów. Chrześcijański Związek Jedności Narodowej (ChZJN, potocznie nazywany Chjena) powstał w dniu 16 sierpnia 1922 roku jako koalicja wyborcza Związku Ludowo-Narodowego, Chrześcijańsko-Narodowego Stronnictwa Pracy, Narodowo-Chrześcijańskiego Stronnictwa Ludowego i Chrześcijańsko-Narodowego Stronnictwa Rolniczego. Kolejne miejsca w wyborach do Sejmu zajęły:

PSL „Piast” (lista 1) – 13,2%,
Blok Mniejszości Narodowych Rzeczypospolitej Polskiej (lista 16) – 16,0%,
PSL „Wyzwolenie” (lista 3) – 11,0% oraz
PPS (lista 2) – 10,3%.

W gminie Cząstków w wyborach do Sejmu w 1922 roku zdecydowanie zwyciężył Chrześcijański Związek Jedności Narodowej, na listę którego oddano 50,6% ważnych głosów, czyli nieco mniej niż we wszystkich wiejskich gminach powiatu warszawskiego. Należy dodać, że tak jak i w wyborach w 1919 roku, mieszkańcy gminy Cząstków niespecjalnie się nimi interesowali - do urn wyborczych udało się 55,7% uprawnionych, podczas gdy w wiejskich gminach powiatu warszawskiego frekwencja wyborcza wyniosła 73,2%.

Analizując wyniki głosowania do parlamentu należy pamiętać, że już w wyborach w 1922 roku mandaty do Sejmu zaczęto przydzielać metodą D’Hondta, a nie metodą proporcjonalną. Metoda ta przyznaje mandaty tylko tym ugrupowaniom, które przekroczyły wymagane progi wyborcze (chodzi o to, aby nie tworzyć mandatów ułamkowych). Dlatego rozkład miejsc w Sejmie był nieco inny od wyników głosowań.

Chrześcijański Związek Jedności Narodowej zawarł pakt z PSL „Piast". W jego wyniku został utworzony drugi rząd Wincentego Witosa, tzw. Rząd Chjeno-Piasta (funkcjonujący od 28 maja do 14 grudnia 1923 roku).

Wybory z 1922 roku zapoczątkowały okres nasilonych walk politycznych. Niestabilność polityczną pogłębiło morderstwo nowo wybranego prezydenta Gabriela Narutowicza w grudniu 1922 roku. W okresie niespełna 3,5 roku, które dzieliły dzień wyborów, a przewrót majowy, pięciokrotnie zmieniono premiera, a lista partii wchodzących w skład koalicji rządzącej zmieniła się wielokrotnie. Okres ten charakteryzował się faktycznym przejęciem przez parlament kierownictwa nad sprawami państwa. Bardzo często dochodziło do przesileń uzależnionego od Sejmu rządu i nieustannych zmian na stanowiskach ministerialnych. Trudności gospodarcze i konflikty społeczne wpłynęły na osłabienie międzynarodowej pozycji Polski. Gorszące walki frakcji w Sejmie, afery korupcyjne z udziałem posłów wyraźnie obniżyły z biegiem czasu również i pozycję parlamentu.

Pod koniec pierwszej dekady maja 1926 roku sytuacja polityczna mocno się zaogniła. Toczyły się gorączkowe narady na temat utworzenia nowego rządu, jego składu, a w szczególności sprawy najistotniejszej – komu powierzyć stanowisko premiera. Ostatecznie 10 maja 1926 roku prezydent Wojciechowski powołał na to stanowisko Wincentego Witosa. Jego rząd, oparty na stronnictwach centroprawicy (PSL „Piast”, NPR, Chrześcijańska Demokracja, Związek Ludowo-Narodowy), był pod względem politycznym kopią rządu Chjeno-Piasta z 1923 roku. Wywołało to zdecydowany sprzeciw lewicy oraz szerokich warstw społecznych. Zarówno lewica jak i prawica wzajemnie oskarżały się o dążenie do dyktatury.

Witosa szczególnie ostro krytykowało PSL „Wyzwolenie”. Oskarżało go o zdradę interesów chłopskich. Według tej partii, wchodząc w koalicję z ósemkowcami (czyli listą nr 8), Witos zawarł pakt z obszarnikami, kapitalistami i księżmi. Zarzucano mu także dbanie o własną prywatę. Donoszono, m.in. o kradzieży w jego domu, w trakcie której zrabowano kosztowności i waluty obce.

Krytyka PSL „Piast” przez inne ugrupowania chłopskie nie była bezpodstawna. Gdyby napisać aferalną historię II RP, to w pierwszej połowie lat dwudziestych, właśnie politycy z tego ugrupowania pojawialiby się najczęściej na jej kartach. PSL „Piast” był partią niezwykle wpływową, jej prezes Wincenty Witos trzykrotnie sprawował funkcję premiera. Choć dziś stawia się Witosowi pomniki, wówczas krytykowano go za okopywanie się swoimi ludźmi w kolejnych gałęziach gospodarki. Zasłużeni działacze Piasta obsadzali kluczowe urzędy wydające koncesje i zezwolenia, opanowali Lasy Państwowe, uczestniczyli w szemranym handlu ziemią. Za pożyczone od Żydów pieniądze zakładali tzw. spółki ludowe i nie wątpili, że pod auspicjami Witosa zrobią olbrzymią fortunę słusznie im należną za ideowość. Tak mniej więcej pisał o tej partii wieloletni kontroler ówczesnego NIK. Jedną z największych afer lat dwudziestych XX wieku, w którą zaangażowani byli działacze Piasta, była afera dojlidzka, związana z parcelacją i sprzedażą ogromnego majątku Dojlidy pod Białymstokiem.

W obliczu narastającego kryzysu wewnętrznego Józef Piłsudski stawał się w stosunku do rządu coraz bardziej agresywny, dając temu wyraz w różnego rodzaju wywiadach, artykułach prasowych oraz innych wypowiedziach. Głosił potrzebę obalenia „sejmokracji”, „prywaty panów posłów” i generalnego uzdrowienia, czyli sanacji, stosunków w kraju.

Sanacja, czyli początki rządów autorytarnych

Kolejny kryzys polityczny został wykorzystany przez Józefa Piłsudskiego do przeprowadzenia zbrojnego zamachu stanu w maju 1926 roku. Zakończył on epokę rządów parlamentarno-gabinetowych w Polsce i umożliwił przejęcie władzy przez grupę zwolenników Piłsudskiego, nazywaną sanacją. Głosząc hasła odnowy moralnej, obsadzili oni wiele kluczowych stanowisk w administracji rządowej. Piłsudski nie zaprowadził otwartej dyktatury, ale wprowadził autorytarny sposób sprawowania władzy.

Zamach majowy raczej nie wywołał wstrząsów w gminie Cząstków. Chociaż jak poinformował Kurjer Poranny w dniu 18 maja 1926 roku, w Łomnie Kościelnej ksiądz Okoń wystąpił w obronie poprzednich władz. Zgromadzenie rozpędziła policja. Wymieniony w informacji ksiądz Okoń to prawdopodobnie ksiądz Eugeniusz Okoń, Prezes Chłopskiego Stronnictwa Radykalnego i poseł na Sejm pierwszej kadencji. Według informacji zawartej w opracowaniu Powiat Warszawski w latach II Rzeczypospolitej: życie społeczno-polityczne, gospodarcze i kulturalne, jedno z najliczniejszych i prężnie działających kół Chłopskiego Stronnictwa Radykalnego w powiecie warszawskim działało na terenie gminy Cząstków.

Walka pomiędzy „Piastem” a „Wyzwoleniem” toczyła się także na terenie gminy Cząstków. Koło PSL „Piast” powstało w 1922 roku w Dziekanowie, a w lipcu 1926 roku w Kazuniu Polskim. Aktywnie działali w naszej okolicy także przedstawiciele PSL „Wyzwolenia”. Z informacji prasowych wynika, że PSL „Wyzwolenie” zorganizowało dwa spotkania w Łomnej: 3 kwietnia 1927 roku z posłem Nowickim oraz w dniu 29 stycznia 1928 roku z obywatelem Chróścielewskim.

Poniżej: informacja z Woli Ludu 1922 rok nr 7.

Poniżej: informacja z Woli Ludu, 22 sierpnia 1926 roku

Wydaje się, że apogeum walk pomiędzy tymi dwoma ugrupowaniami chłopskimi miało miejsce w 1927 roku w trakcie wyborów Wójta i Rady Gminnej. W wyborach do Rady Gminnej w Cząstkowie w 1927 roku wybrano w większości zwolenników PSL „Wyzwolenia" (jak się sami nazywali wyzwoleńców). Chociaż nie wiadomo, czy sam wójt Socha należał do tego ugrupowania.

Poniżej informacja z Wyzwolenia z 1927 roku.

W 1927 roku kończyła się kadencja Sejmu. Tuż przed wyborami w 1928 roku Józef Piłsudski podjął decyzję o utworzeniu partii sanacyjnej, której głównym zadaniem było umocnienie władzy obozu rządzącego. W ten sposób powstał Bezpartyjny Blok Współpracy z Rządem (BBWR). Skupiał on drobniejsze ugrupowania polityczne i grupy mniejszości narodowych, a także zwerbował kilku posłów z Polskiej Partii Socjalistycznej i PSL „Piast". PSL „Piast” nie wystawił tym razem oddzielnej listy wyborczej. Oprócz obecności kilku posłów Piasta na listach BBWR, przedstawiciele tego ugrupowania znaleźli się na liście 25.

Nie były to już równe, uczciwe wybory. Przed wyborami, wiele ugrupowań politycznych zwracało uwagę na wykorzystywanie przez BBWR pracowników instytucji państwowych w kampanii wyborczej.

Podobnie jak przy innych wyborach, tak i przed wyborami w 1928 roku niektóre ugrupowania, głównie chłopskie, zamieszczały na łamach swoich pism informacje sposobu oddawania głosów. Poniżej poradnik zamieszczony na łamach Wyzwolenia.

Ponieważ na kartkach do głosowania należało umieścić numer listy, w partyjnych czasopismach (takich jak Głos Ludu, czy też Wyzwolenie) zamieszczano całe strony z wydrukowanym numerem ich listy. Być może po to, aby stronę tę można było podzielić na mniejsze kartki do głosowania.

Poniżej: strona z czasopisma Wyzwolenie – w wyborach w 1928 roku lista PSL „Wyzwolenia" miała numer 3.

Wybory do Sejmu odbyły w dniu 8 marca 1928 roku. Dały one co prawda zwycięstwo BBWR, lecz polegało ono na jedynie względnej większości parlamentarnej. Siedmiu polskim partiom opozycyjnym (Związek Ludowo-Narodowy, Polskie Stronnictwo Chrześcijańskiej Demokracji, Narodowa Partia Robotnicza, PSL „Piast", PSL „Wyzwolenie", Stronnictwo Chłopskie, Polska Partia Socjalistyczna) niewiele brakowało do uzyskania większości parlamentarnej. Opozycja ta nie była jednak w stanie się zjednoczyć z racji ogromnych ideowych i programowych podziałów wewnętrznych – od partii narodowej, poprzez chadeckie i ludowe, do socjalistycznej.

Z zamieszczonego poniżej wykresu wynika, że w gminie Cząstków ponad 1/3 wyborców (a więc więcej niż w skali całej Polski) w wyborach do Sejmu poparła BBWR. Odsetek ich był jednakże znacznie niższy niż w gminach wiejskich powiatu warszawskiego. Zdaniem niektórych, tak silne poparcie obozu sanacyjnego w powiecie warszawskim wynikało z jego specyfiki. Wielu jego mieszkańców było związane z administracją państwową. Sanacja zagwarantowała sobie uprzywilejowaną pozycję w wyborach, wprowadzając w styczniu 1928 roku rozporządzenie, które uzależniało urzędników i nauczycieli od władz rządowych. Także przedstawiciele władzy na najniższym szczeblu, czyli wójt i sołtys byli zobowiązani do prowadzenia agitacji wyborczej na rzecz BBWR.

W gminie Cząstków zwraca uwagę wysokie poparcie dla ugrupowań lewicowych, takich jak: PSL „Wyzwolenie (20,0% oddanych ważnych głosów), PPS (19,4%) oraz Chłopskie Stronnictwo Radykalne (8,6%). Niewielu mieszkańców głosowało natomiast na Polski Blok Katolicki Polskiego Stronnictwa Ludowego „Piast” i Chrześcijańskiej Demokracji (1,1% ważnych głosów). Znacznie wyższa niż w wyborach w 1922 roku była frekwencja - wyniosła 69,4%, podczas gdy w gminach wiejskich powiatu warszawskiego ukształtowała się na poziomie 73,5%.

Wzorem innych krajów, po odzyskaniu przez Polskę niepodległości zaczęły powstawać przy parafiach stowarzyszenia katolików świeckich, obejmujące cztery kolumny życia społecznego, a więc: stowarzyszenia mężczyzn, stowarzyszenia niewiast, stowarzyszenia młodzieży męskiej oraz stowarzyszenia młodzieży żeńskiej. W pierwszych latach działały one pod szyldem Ligi Katolickiej. Zgodnie ze stanowiskiem papieża Piusa IX, aby z działalności stowarzyszeń wyłączyć sprawy polityczne, od 1930 roku działalność katolików świeckich była prowadzona w ramach nowo powołanego stowarzyszenia – Akcji Katolickiej. Stawiała sobie ona za cel przygotowanie wiernych do aktywnego włączenia się w życie Kościoła. Chociaż miała to być instytucja nieangażująca się w rozgrywki polityczne, to jednak sugerowano, aby jej członkowie aktywnie uczestniczyli w życiu społecznym i działalności politycznej.

Stowarzyszenia katolików świeckich działały przy obu parafiach znajdujących się na terenie gminy Cząstków. W informacji Kurjera Warszawskiego: wydania wieczornego z dnia 24 listopada 1924 roku podano, że Ligę Katolicką utworzono w Kazuniu Polskim. Natomiast z relacji o uroczystej mszy w dniu 6 sierpnia 1931 roku, jaką odprawił w kościele Łomnej ojciec Bolesław Wartałowicz wiadomo, że przewodniczącym kół mężów i kobiet katolickich był Stefan Zaremba, a Władysława Różycka przewodniczącą stowarzyszenia młodzieży żeńskiej.

W drugiej połowie lat dwudziestych uaktywniła się na naszym terenie działalność ludowych, lewicowych organizacji młodzieżowych, głównie powstałego w 1928 roku Związku Młodzieży Wiejskiej RP „Wici”. Mimo braku subwencji państwowych, krytyki prawicy społecznej i kleru oraz istnienia wielu konkurencyjnych organizacji, m.in.: katolickich stowarzyszeń młodzieży i młodzieżowych organizacji sanacyjnych, liczba członków systematycznie rosła, osiągając już w 1929 roku około 22 tys.

Na terenie gminy Cząstków działały prawdopodobnie trzy koła Wici: w Czosnowie, Łomnej oraz Kazuniu.

Na zdjęciu poniżej: członkowie koła Wici z Czosnowa.

Działalność kół Wici napotykała sprzeciw ze strony kościoła katolickiego. Szczególnie ostro krytykowano Związek Wici na łamach czasopisma Ruch Katolicki, będącego głosem Akcji Katolickiej w Polsce. Poglądy młodzieży z tej ludowej organizacji wiejskiej przyrównywano do pogańskich wierzeń. W numerze czasopisma Wici z 1931 roku opublikowano list mieszkańca Łomnej, który donosił, że miejscowy ksiądz (proboszczem w Łomnej był wtedy ksiądz Zuba) oskarżał młodzież o działalność wywrotową i przynależność do diabelskiego koła.

Proboszcz parafii w Łomnej ksiądz Wacław Zuba pojawiał się na łamach prasy w związku z procesem, który wytoczył o zniesławienie, o czym można dowiedzieć się Tutaj.

Kolejnym przykładem walki ideologicznej pomiędzy duchowieństwem a obywatelami o bardziej lewicowych poglądach w gminie Cząstków jest proces o zniesławienie, który wytoczył nauczyciel dwuklasowej szkoły powszechnej w Kazuniu Polskim proboszczowi miejscowej parafii księdzu Władysławowi Kuleszy (rok 1934). Poniższy wycinek prasowy parę lat temu został zamieszczony na facebook'u Czosnowa.

Po zamachu majowym w 1926 roku i wprowadzeniu rządów autorytarnych kult Piłsudskiego stał się oficjalną ideologią państwową. Portrety Piłsudskiego wisiały na ścianach w instytucjach i urzędach państwowych. Marszałek był głównym tematem wielu utworów literackich, widniał na obrazach, był honorowym członkiem wielu organizacji, obywatelem honorowym kilkudziesięciu miast, jego imieniem nazywano instytucje, obiekty, statki, samoloty itd. Kult osoby Piłsudskiego był ważnym elementem wychowania patriotycznego, któremu poddawane były dzieci i młodzież w szkołach. Imię Józefa Piłsudskiego nadano odbudowanemu w 1934 roku mostowi w Modlinie przez Wisłę. Piłsudski był także honorowym obywatelem wielu miejscowości, m.in. Czosnowa (według informacji z Powiat Warszawski w latach II Rzeczypospolitej: życie społeczno-polityczne, gospodarcze i kulturalne). W 1931 roku, kiedy kraj był pogrążony w głębokim kryzysie gospodarczym, szczególny sprzeciw wywołała przymusowa akcja wysyłania przez dziatwę szkolną kartek imieninowych do Józefa Piłsudskiego wypoczywającego na Maderze. W jej efekcie na Maderę trafiło ponad milion pocztówek. Aby poradzić sobie z takim zalewem korespondencji, urząd pocztowy w Funchal musiał nawet zatrudnić dodatkowy personel.

Poniżej: informacja z Woli Ludu.

W 1929 roku powstał Centrolew (Związek Obrony Prawa i Wolności Ludu). W skład Centrolewu weszły: PPS, PSL Wyzwolenie", PSL Piast", Stronnictwo Chłopskie, Narodowa Partia Robotnicza oraz mniejsze ugrupowania chrześcijańsko-demokratyczne). Dążył on obalenia rządów autorytarnych i przywrócenia w Polsce rządów parlamentarnych.

Wiosną 1930 roku środowiska wrogie obozowi piłsudczykowskiemu postanowiły wykorzystać pogłębiający się od końca poprzedniego roku wielki kryzys gospodarczy. Pogorszenie się nastrojów społecznych było dla nich szansą na obalenie dotychczasowego porządku politycznego. W dniu 29 czerwca partie tworzące Centrolew zorganizowały w Krakowie Kongres Obrony Praw i Wolności Ludu. W przyjętej rezolucji domagano się powrotu do sytemu demokratycznego, powołania nowego rządu i ustąpienia prezydenta Ignacego Mościckiego.

Przekonany, że Polska stoi u progu wojny domowej, Piłsudski ruszył do działania. Powołano nowy rząd, na czele którego stanął Piłsudski. W dniu 30 sierpnia 1930 roku ogłoszono rozwiązanie parlamentu, zapowiadając przedterminowe wybory, w tym do Sejmu na 16 listopada tegoż roku. Decyzja o przyspieszonych wyborach została podjęta na wniosek Józefa Piłsudskiego przy aprobacie kierownictwa jego środowiska politycznego, tj. Bezpartyjnego Bloku Współpracy z Rządem. Ówczesne koła rządowe obawiały się niemożności zmiany konstytucji w pożądanym przez nie kierunku (czyli ograniczenia władzy ustawodawczej na rzecz znacznego wzmocnienia władzy wykonawczej), a być może nawet perspektywy utraty władzy w obliczu konsolidowania się opozycji w Sejmie RP II kadencji.

Aby zyskać pewność, że w wyborach nie będzie żadnych poważnych konkurentów do miejsc w parlamencie, w dniu 1 września Piłsudski spotkał się potajemnie z członkami resortu sprawiedliwości i dokonał wyboru głównych przywódców opozycji, których zamierzał aresztować. Podobno osobiście zaznaczył ich nazwiska zielonym ołówkiem na liście.

W nocy 9 września aresztowano w tajemnicy przeciwników politycznych Piłsudskiego. Na pierwszy ogień poszło osiemnastu wpływowych, ale nie mających już immunitetu rozwiązanego kilka dni wcześniej parlamentu, posłów i senatorów. W ciągu następnych dni aresztowano ponad sześćdziesięciu kolejnych działaczy politycznych. Wśród aresztowanych znalazł się m.in. prezes PSL „Piast” Wincenty Witos. Aresztowania przeciwników sanacji w większości przypadków odbywały się bez odpowiednich nakazów sądowych, a oskarżenia nie mówiły o podżeganiu do buntu, lecz o pospolitych przestępstwach, przypuszczalnie po to, by zepsuć im reputację. Trafili oni do twierdzy w Brześciu. W ciągu kilku tygodni aresztowano prawie pięć tysięcy innych działaczy Centrolewu.

*Listy nieprzyłączone do list krajowych, a zarejestrowane w niektórych okręgach.

Wybory do parlamentu w 1930 roku, często określa się wyborami brzeskimi. Na uwagę zasługuje wysoka frekwencja - w skali kraju do wyborów poszło 74,8% uprawnionych (w tym 75,3% ludności wsi). Zdecydowane zwycięstwo w tych wyborach odniósł BBWR, na który w skali kraju oddano 45,7% ważnych głosów. Klęskę poniósł natomiast Centrolew, który otrzymał 17,3% głosów, do czego przyczyniły się niewątpliwie naciski administracji państwowej (m.in. unieważnienie list w 11 okręgach wyborczych).

Zdecydowanie inaczej przedstawiała się sytuacja w gminie Cząstków. Na jej terenie wygrał zdecydowanie Centrolew, na którego listę oddano 45,8% ważnych głosów. Niska była frekwencja - przy urnach pojawiło się 54,9% uprawnionych obywateli (wobec 62,8% w gminach wiejskich powiatu warszawskiego).

Uwięzionych przed wyborami przywódców partii zwolniono za kaucją po zakończeniu wyborów do parlamentu w listopadzie 1930 roku. Po procesie, który odbywał się w Warszawie, w którym sądzono jedenastu podsądnych, zapadło dziesięć wyroków skazujących, utrzymanych w drugiej instancji. Pięciu skazanych (w tym Wincenty Witos) odmówiło podporządkowania się wykonaniu kary i udało się na emigrację. Ścigano ich listem gończym. Witos powrócił do kraju na wiosnę 1939 roku (po aneksji Czech przez III Rzeszę). Wszystkich skazanych objęła ostatecznie amnestia Prezydenta Rzeczypospolitej Władysława Raczkiewicza ogłoszona 31 października 1939 roku.

Na początku 1931 roku, wskutek porażki wyborczej, a także wewnętrznych rozdźwięków politycznych, rozpadł się Centrolew. W dniu 15 marca 1931 roku PSL „Wyzwolenie" połączyło się z PSL „Piast" i powstałym w 1926 roku Stronnictwem Chłopskim tworząc Stronnictwo Ludowe.

Koniec powszechności i wolności wyborów. Praktyczne wyeliminowanie opozycji w wyborach do parlamentu

Wydarzenia listopada i grudnia 1930 roku nadały ton kolejnym miesiącom i latom życia politycznego w Polsce. Wzmocniony system autorytarnej władzy Piłsudskiego przetrwał aż do jego śmierci w maju 1935 roku. Metody, którymi posłużyli się jego zwolennicy, na trwałe zaważyły na jego wizerunku i pamięci historycznej. Przewaga parlamentarna obozu piłsudczykowskiego pozwoliła na uchwalenie w 1935 roku nowej konstytucji – konstytucji kwietniowej. Miała ona obozowi piłsudczyków na stałe zapewnić dominację na polskiej scenie politycznej. Wysuwała ona państwo na plan pierwszy. Według niej obywatel miał zapewnioną równość wobec prawa, możliwość rozwoju wartości osobistych oraz wolność sumienia, słowa i zrzeszeń, ograniczone jednak przez dobro powszechne, ponieważ żadne działanie nie mogło stanąć w sprzeczności z celami państwa. W razie oporu państwo stosowało środki przymusu.

Pierwsze wybory parlamentarne po wejściu w życie konstytucji kwietniowej przeprowadzono w dniach 8 i 15 września 1935 roku, na mocy nowej ordynacji wyborczej z 8 lipca 1935 roku. Zmieniała ona całkowicie metodę wyborów: zamiast systemu proporcjonalnego wprowadzono większościowy (w każdym okręgu wybierano po 2 posłów z co najmniej 4 kandydatów). Wyeliminowano pośrednictwo partii politycznych przy wysuwaniu kandydatur na posłów. Możliwość zgłaszania kandydatów ograniczono jedynie do specjalnych zgromadzeń złożonych z osób nominowanych przez lokalne warstwy rządzące (w tym samorządy), przedsiębiorców i związki zawodowe.

Konstytucja kwietniowa nie ustalała liczebności Sejmu. Tę kwestię (podobnie jak w Konstytucji marcowej) pozostawiono ordynacji wyborczej. Ordynacja zaś ustaliła liczbę posłów na 208 (dotychczas 444) oraz podzieliła obszar państwa na 104 okręgi wyborcze, w których wybierano po dwóch posłów.

Procedura wyłaniania kandydatów na posłów godziła w opozycję. Decydowała o tym przewaga liczebna w zgromadzeniach okręgowych przedstawicieli związanych z obozem rządzącym. Wprawdzie istniała możliwość wejścia w skład zgromadzenia z woli wyborców, lecz wymogi, jakie należało spełnić (uwierzytelnianie podpisów, terminy zgłoszenia), czyniły ją technicznie trudną do zrealizowania. Utworzenie organów monopolizujących ustalanie kandydatów na posłów, jakimi były zgromadzenia okręgowe, było ograniczeniem prawa wybierania i wybieralności oraz pozostawało w sprzeczności z przyjętymi w konstytucji zasadami prawa wyborczego – powszechnością, bezpośredniością i równością. Ordynacja została jednoznacznie negatywnie przez partie opozycyjne oraz większość społeczeństwa, które pokazało swój brak akceptacji dla ograniczenia swobody wyłaniania posłów, bojkotując wybory w 1935 roku. W wyniku czego frekwencja wyniosła 46,6% i była najniższa w historii II Rzeczpospolitej.

Wybory zakończyły się zwycięstwem obozu sanacji, która zdobyła 180 mandatów w sejmie, uzyskując tym samym większość konstytucyjną.

Po śmierci Piłsudskiego BBWR uległ rozpadowi i został rozwiązany 30 października 1935 roku. Próbą kontynuacji BBWR był Obóz Zjednoczenia Narodowego.

W drugiej połowie lat trzydziestych społeczeństwo miało utrudniony dostęp do informacji z powodu coraz większej cenzury. W trakcie głośnych procesów sądowych lub afer politycznych z głównych pism potrafiły znikać całe szpalty i strony. Czasem nawet czołówka gazety ukazywała się w formie białej plamy, a czytelnikom zostawało domyślać się, w czym leży przyczyna wzmożonej ostrożności władz. W latach 1934–1935 konfiskaty prasy chłopskiej dotyczyły między innymi artykułów o nowej konstytucji, wyborach samorządowych, wyborach sejmowych, nowej ordynacji wyborczej, o Berezie Kartuskiej. W roku 1935 miało miejsce aż 38 konfiskat numerów Zielonego Sztandaru, będącego organem prasowym powstałego Stronnictwa Ludowego. Zabierano cały wydrukowany nakład. Czytelnika informowano, czy czasopismo, które trzyma w ręku, jest wydrukowane drugim nakładem, czy też nie.

Poniżej: informacja z Kurjera Porannego z października 1938 roku.

Wybory parlamentarne w Polsce w 1938 roku – były to ostatnie wybory parlamentarne w historii II Rzeczypospolitej. Odbyły się na mocy zarządzenia prezydenta Mościckiego z 13 września 1938 roku rozwiązującego – na rok przed końcem kadencji parlamentu. Decyzja o skróceniu kadencji miała swoje przyczyny zewnętrzne (napięta sytuacja międzynarodowa, chęć mobilizacji społeczeństwa wobec zagrożenia z zewnątrz), jak i wewnętrzne (walki frakcyjne w obozie sanacji). Wybory do Sejmu V kadencji przeprowadzono 6 listopada, a do Senatu w dniu 13 listopada. W obydwu głosowaniach zwyciężył obóz sanacji, która stała się (podobnie jak w 1935 roku) jedyną polską siłą polityczną w Sejmie. W związku z zasadą większościowości nie wszystkie mandaty do Sejmu zostały obsadzone. Przyjmuje się, że około 164 posłów reprezentowało OZN, parunastu miało status niezależnych (dawniej związanych z obozem piłsudczykowskim, ale krytycznie nastawionych do polityki OZN), a resztę miejsc objęły mniejszości narodowe (Ukraińcy 14, Żydzi 5).

Przeglądając prasę z lat trzydziestych, w tym prasę należącą do ugrupowań chłopskich nie natknęłam się na żadne informacje o działalności politycznych organizacji chłopskich na terenie gminy Cząstków.

Powrót do podstrony Z historii wsi parafii