Palmiry moje

Pojawienie się braci Nowakowskich w Palmirach

Na początku dwudziestego wieku przywędrowali do Palmir bracia Nowakowscy. Z ksiąg parafialnych Łomnej wynika, że pojawiło się ich tutaj co najmniej czterech, a pochodzili z parafii Kołbiel, leżącej niedaleko Otwocka. Byli robotnikami najemnymi. Zamieszkali w Palmirach tuż pod górami, tak nazywali mieszkańcy wsi tę część naszej wioski, która znajduje się po prawej stronie zakrętu drogi prowadzącej w głąb puszczy, w stronę Pociechy.

Jednym z braci Nowakowskich, którzy osiedlili się w Palmirach był Stanisław. W 1914 roku, w wieku dwudziestu trzech lat, wziął za żonę również dwudziestotrzyletnią mieszkankę Palmir Józefę Woźniak, córkę Józefa i Marianny z Franiewskich. Była ona siostrą pierwszej żony jego brata Andrzeja, którego rodzina mieszkała tuż obok. 

Życie rodziny Stanisława Nowakowskiego w latach dwudziestych i trzydziestych dwudziestego wieku 

Stanisławowi i Józefie Nowakowskim urodziło się pięcioro dzieci, a do pełnoletności dożyło czworo:

• Stanisława, urodzona w 1915 roku,

• Bronisława, urodzona w 1920 roku,

• Zygmunt, urodzony w 1926 roku, 

• Marianna (nazywana Jadwigą), urodzona w 1928 roku.

Z aktów chrztu jego dzieci wynika, że Stanisław był robotnikiem dniówkowym, a więc rodzina żyła bardzo biednie. Jego potomkowie wspominali ponadto, że w czasie wojny z bolszewikami, Stanisław służył w wojsku.

Sytuacja rodziny poprawiła się znacznie gdy Stanisław zdobył posadę dozorcy w składach amunicji. Z listy płac robotników kontraktowych z listopada 1936 roku wynika, że otrzymywał wynagrodzenie w wysokości 115 zł miesięcznie. Nie wiadomo jak długo pracował na tym stanowisku. Niestety zachorował i musiał się pożegnać z tym dobrze płatnym zajęciem. Na schronach przez pewien czas pracowała także jego córka Bronisława.

Na zdjęciach poniżej: Józefa Nowakowska (rok 1936) oraz Stanisław Nowakowski.

Na zdjęciu poniżej: Bronisława Nowakowszczanka (po mężu Kulińska) Uczestniczyła w kursach dla dziewcząt z zakresu prowadzenia gospodarstwa domowego, które prowadziła kapitanowa (czym świadczy jej ubiór).

Dużym wydarzeniem dla rodziny Stanisława był ślub jego pierworodnej córki Stanisławy z Henrykiem Rydlem, który odbył się w czerwcu 1935 roku.

Na zdjęciu poniżej Stanisława Nowakowska (w berecie i w sukience z białym kołnierzykiem). Pozostałe osoby są nieznane.

Na zdjęciu poniżej: Jedyny syn Stanisława i Józefy Nowakowskich – Zygmunt.

Jak wyglądało obejście Stanisława i Józefy Nowakowskich w 1939 roku można się przekonać w artykule Strzępki opowieści o życiu w czasie okupacji. 

Historia gajowych Rydlów i ich związki z Palmirami

Historia rodziny Rydlów jako gajowych w Puszczy Kampinoskiej wiąże się z osobą Waleriana Rydla. Będąc żołnierzem rezerwowym ożenił się on w 1901 roku z Julianną Malesą. Pan młody miał 26 lat, a urodził się i mieszkał przy rodzicach w Kazuniu Polskim. Był synem gospodarzy Józefa i Pauliny z domu Socha. Fakt, że w wieku lat 26 był żołnierzem rezerwowym carskiej armii wskazuje, że skrócono mu okres służby zasadniczej z powodu posiadania świadectwa ukończenia wiejskiej szkoły podstawowej. Panna młoda liczyła lat 21 i urodziła się we wsi Orły w parafii Trojanów powiat sochaczewski. Mieszkała przy rodzicach Janie i Annie z domu Zwierzchowskiej w Cząstkowie Niemieckim, którzy byli strażnikami drogowymi. Prawdopodobnie tuż po ślubie Julianna i Walerian przenieśli się do Janówka, gdzie Walerian otrzymał posadę stróża leśnego. 

Urodziło im się dziesięcioro dzieci, a do pełnoletności dożyło sześcioro:

• Leonard, urodzony w 1902 roku,

• Karolina, urodzona w 1903 roku,

• Henryk, urodzony w 1911 roku,

• Lucjan, urodzony w 1913 roku,

• Stanisław, urodzony w 1919 roku,

• Walentyna, urodzona w 1921 roku.

Stopniowo Walerian awansował i jak wynika z aktu chrztu jego syna Stanisława w 1919 roku był gajowym w Janówku. 

Jeszcze za czasów służby Waleriana w Janówku związki małżeńskie zawarli:

• córka Karolina w 1922 roku wyszła za mąż, jak napisano w akcie ślubu, za dorożkarza Eugeniusza Plisikiewicza i mieszkała w Warszawie,

• syn Leonard w 1926 roku ożenił się z Zofią Pawłowską z Łosiej Wólki, w akcie ślubu zapisano, że w momencie zawierania małżeństwa był wyrobnikiem i mieszkał w Janówku.

Prawdopodobnie w latach trzydziestych dwudziestego wieku rodzina Rydlów objęła gajówkę na uroczysku Młynisko. Co prawda administracyjnie przynależała ona do Dziekanówka, ale jej mieszkańcy utrzymywali także związki z Palmirami. 

Omawiając status społeczny Rydlów w latach trzydziestych dwudziestego wieku, chciałabym przypomnieć główne zasady wynagradzania gajowych, które obowiązywały na podstawie rozporządzenia RM z 1934 roku o uposażeniu funkcjonariuszów administracji lasów państwowych. Zgodnie z tym aktem prawnym, gajowi, strażnicy otrzymywali uposażenie w 13-16 kategorii zaszeregowania, czyli 50-90 zł miesięcznie. Nie było to dużo, ale dodatkowo mieli liczne benefity w naturze. Gajowi nie płacili za mieszkanie dostawali za niewielką część wartości umundurowanie oraz dodatki w naturze w postaci deputatu rolnego (dla gajowego była to równowartość 5 ha ziemi klasy III) i deputatu opałowego. Funkcjonariusze lasów państwowych i ich rodziny mieli też prawo do pomocy leczniczej, a od ich wynagrodzeń nie pobierano podatku dochodowego i opłaty emerytalnej. 

Obok uprawy ziemi i hodowli zwierząt, Walerian miał także pszczoły. Młodzi Rydlowie mieli zatem co robić w gospodarstwie. Jednocześnie dorywczo pracowali w lesie z myślą, że i oni kiedyś dochrapią się stanowiska gajowego.

Na zdjęciach poniżej: Walerian i jego syn Henryk (w mundurze wojskowym) Rydlowie.

Na początku lat trzydziestych dwudziestego wieku Henryk Rydel odbył służbę wojskową. Przed drugą wojną światową mężczyźni szli do wojska w wieku 21 lat, a służba trwała 18 miesięcy w wojskach lądowych oraz 2 lata w marynarce wojennej. Odbycie służby wojskowej było ważnym atutem w staraniach o posadę gajowego.

Po odbyciu służby wojskowej Henryk prawdopodobnie na początku dorywczo pracował w lesie. Zachował się dokument stwierdzający, że latem 1934 roku przez miesiąc zastępował Adama Herbańskiego na stanowisku dozorcy leśnego, gdy ten został powołany na ćwiczenia wojskowe. Otrzymywał wtedy płacę w wysokości 2 zł dziennie. 

Henryk i Stanisława Rydel doczekali się córki Haliny, która przyszła na świat w 1936 roku.

Okres okupacji w życiu Rydlów i Nowakowskich

Pierwsze tygodnie września 1939 roku były niezwykle tragiczne dla rodziny Rydlów i gajówki na Młynisku. We wrześniu 1939 roku w marszu na odsiecz Warszawie zatrzymały się w gajówce Młynisko oddziały Grupy Operacyjnej Kawalerii generała Abrahama. W dniach 17-18 września 1939 roku Niemcy atakowali Sadowę i Dziekanówek wsparci silnym ogniem artyleryjskim. W czasie ostrzału artyleryjskiego zginął Leonard Rydel, a jego brat Stanisław stracił prawą rękę. Henryk Rydel (po przejściu ojca na emeryturę był gajowym na Młynisku) został powołany do wojska i uczestniczył w kampanii wrześniowej. Następnie trafił do niewoli niemieckiej, w której przebywał od 18 września 1939 roku do 22 lutego 1940 roku. W pracy w lesie zastępował go brat Lucjan.

Zdjęcie poniżej: skan meldunku z walk w okolicach Palmir i Sadowej we wrześniu 1939 roku.

W czasie okupacji gajówka Młynisko znajdowała się na terenie Guberni i należała do nowo utworzonego Nadleśnictwa Laski. Wielu gajowych aktywnie działało w konspiracji, a pracownicy leśni zatrudnieni na obszarze Puszczy Kampinoskiej pełnili ważną rolę w zapewnieniu komunikacji pomiędzy przedzielonymi granicą oddziałami AK. Także Rydlowie działali w konspiracji, w szczególności duże zasługi w tym zakresie miał Henryk Rydel ps. Tygrys. Spotkały go za tę działalność represje – był podejrzany, że pomagał partyzantom, za co Niemcy zlikwidowali mu inwentarz żywy i martwy. W rodzinie Irków krążyły opowieści, że u Rydlów Niemcy znaleźli jakieś dokumenty dotyczące działalności konspiracyjnej. Przed wybuchem powstania kapral Henryk Rydel był dowódcą plutonu w 4. Kompanii w VIII Rejonie Obwodu „Obroża”. Uczestniczył w walkach Grupy Kampinos.

Na zdjęciu poniżej: Od lewej strony – Walerian i Julianna Rydlowie, Stanisława i Henryk Rydlowie.

W 1941 roku zmarł Walerian Rydel (na zdjęciu poniżej).

Mimo okupacji hitlerowskiej życie toczyło się nadal. W 1941 roku Bronisława Nowakowska wyszła za mąż za Edwarda Kulińskiego z Łomnej.

Na zdjęciu poniżej: W pierwszym rzędzie (w środku) stoją Józefa i Stanisław Nowakowski z córką Bronisławą.

Na zdjęciu poniżej: Stanisława Rydel oraz od lewej Stanisław, Henryk….

Na zdjęciu poniżej: U góry ze strzelbą Stanisław Rydel. Stoją od lewej: Władysława i Eugenia Plisikiewiczówny (wnuczki Waleriana Rydla), Karolina Plisikiewicz (córka Waleriana Rydla). Zdjęcie wykonane na podwórzu gajówki.

Na zdjęciu poniżej: Halinka Rydlówna z babcią Józefą Nowakowską, ciocią Karoliną Plisikiewicz, ciocią Walentyną Dąbrowską oraz mamą Stanisławą Rydel.

Tuż po wojnie ……

Henryk Rydel w 1947 roku odszedł z Nadleśnictwa Laski do Nadleśnictwa Kromnów. Najpierw był leśniczym w Krzywej Górze, a następnie w Wilkowie, gdzie pracował do czasu przejścia na emeryturę.

Stanisław Rydel, już wtedy żonaty ze Stanisławą z domu Wdowiarską, pozostał w Młynisku i był gajowym do czasu przejścia na emeryturę. Często pojawiał się w palmirskim sklepie.

Lucjan Rydel w 1948 roku zginął tragicznie.

Na zdjęciu poniżej: Stanisław Rydel.

Na zdjęciu poniżej: Walentyna (córka Waleriana Rydla) i Dionizy Dąbrowscy. Zdjęcie wykonane w dniu ich ślubu w gajówce Młynisko.

Na zdjęciu poniżej: obecny wygląd gajówki.

Powrót do podstrony Wspomnienia mieszkańców

Strona została stworzona przy wykorzystaniu kreatora stron www WebWave